Mikroplastika je definisana kao sintetički polimer, širokog spektra veličina, boja i morfologije, ali i hemijskih aditiva. Termin polimer izveden je iz grčkih reči „poli“ što znači mnogo i „mer“ što znači jedinica koja se ponavlja.  Polimeri su supstance sastavljene od makromolekula, veoma velikih čestica čija se molekulska težina kreće od nekoliko hiljada do čak miliona g/mol.

U prevodu sa latinskog jezika, termin „plasticus“ znači „sposoban za oblikovanje“.

Karakteristike polimera ogledaju se kroz parametre kao što su: specifična težina, termička svojstva, mehanička svojstva i rastvorljivost. Jedno od svojstava mikroplastike je hidrofobnost, stoga se na nju lako vežu različita organska jedinjenja i teški metali, kao što su poliklorirani bifenili (PCB), diklor-difenil-trikloretan (DDT), nanofenoli (NP), policiklički aromatski ugljikovodici (PAU), dioksini, furani, olovo, kadmijum, arsen, formaldehid itd.

U zavisnosti od načina nastanka, mikroplastika se može podeliti na primarnu i sekundarnu. Primarna MP predstavlja fabričke mikroskopske čestice poput peleta, fibrila (vlakana), sfernih mikročestica, ali takođe uključuje i pelete rasipane tokom transporta, kao i plastične fibrile poreklom od tekstila. Sekundarna MP nastaje degradacijom makroplastike tokom vremena, pod uticajem fizičkih, bioloških ili hemijskih procesa. Fizički aspekt podrazumeva mehaničko usitnjavanje MP do fragmenata manjih od 5 mm putem aktivnosti vetra, talasa ili aktivnosti ljudi i životinja.  Biološki procesi degradacije makroplastike odnose se na aktivnost mikroorganizama (bakterija, gljiva i algi), dok se hemijski aspekt odnosi na procese oksidacije i hidrolize, ali i na fotodegradaciju pod uticajem sunčevog zračenja.

Evropska agencija za sigurnost hrane (eng. European Food Safety Authority, EFSA) definisala je MP kao heterogenu mešavinu polimernih materijala koji mogu biti različitih oblika: fragmenti, vlakna, peleti, film, pahuljice ili kuglice, u rasponu od 0,1 do 5000 mikrometara. Osim različitih oblika, čestice MP mogu se pojaviti u različitim bojama, kao što su crvena, bela, prozirna, plava, zelena, crna, ljubičasta, žuta i smeđa.

“Kontinuirano i složeno kretanje plastičnih materijala između različitih abiotičkih i biotičkih komponenti ekosistema, uključujući i ljude” (Bank & Hansson, 2019).

Uključivanjem čestica mikroplastike, koncept je proširen i uključuje povezanost transporta i efekata zagađenja plastikom, uključujući izvor-receptor modele u životnoj sredini.

Početna tačka kretanja mikroplastike predstavljaju urbane sredine, iz kojih direktnim ili difuznim putem, u vidu primarne ili sekundarne mikroplastike, čestice dospevaju od reka do mora, dok putem morske disperzije dospevaju do okeanskih basena. Vektori su pokretači mehanizama protoka i distribucije zagađenja plastičnim otpadom u različitim ekosistemima.

Među najznačajnijim vektorima za prenos mikroplastike smatraju se migratorne divlje životinje i alohtone vrste, invazivne biljke, vetar, oluje, kiše i sneg. Vektori svojim dejstvom prenose mikroplastiku iz kopnene u akvatičnu sredinu, do udaljenih regiona, poput netaknutih planinskih regija, područja divljine i Arktika, kao i do najdubljih delova okeana.

Značaj mikroplastičnog ciklusa ogleda se u tome što integriše tri osnovne naučne sfere: biologiju (tj. trofički transfer), hemiju životne sredine i zdravlje ljudi.

“Polimerno doba” nastupilo je kada je proizvodnja plastike na globalnom nivou premašila proizvodnju svih drugih materijala. Tokom 1950. godine proizvedeno je oko 2 miliona tona plastike, dok je u 2015. godini godišnja proizvodnja plastike dostigla čak 322 miliona tona. Danas, upotreba plastike čini neizostavni činilac u svim granama industrije, od proizvodnje ambalaže, preko građevinskog sektora, automobilske industrije, poljoprivrede do medicine. Svojstva plastičnih materijala da se oblikuju i prilagođavaju najraznovrsnijim potrebama čoveka, dovela su do masovne proizvodnje materijala koji su dugotrajni i lagani, a sa druge strane veoma povoljniji u postupku izrade i transporta u poređenju sa drugim materijalima. Međutim, masovna proizvodnja i upotreba plastike, dugoročno gledano, može je svrstati među “najskuplje materijale današnjice”, kako zbog upotrebe fosilnih goriva u procesu proizvodnje, tako i zbog neadekvatnog upravljanja velikim količinama plastičnog otpada, koje iz dana u dan – predstavljaju jedan od najvećih ekoloških izazova današnjice.

Svetska proizvodnja plastike nastavlja da raste sa godišnjom proizvodnjom od 367 miliona tona tokom 2020. godine, dok je 5 biliona tona plastike akumulirano od 1950. godine. Raznovrsna potrošnja, stvara velike količine plastičnog otpada, uglavnom zbog kratkog upotrebnog veka mnogih plastičnih proizvoda. Procenjuje se da približno 40 % plastičnih proizvoda ima vek upotrebe kraći od 1 meseca. Velike količine ovog otpada stvaraju ozbiljne pritiske po životnu. Procenjuje se da će do kraja XXI veka biti 2,5 × 10⁷ do 1,3 × 10⁸ tona ostataka mikroplastike na površini okeana.

Naučno interesovanje za problem sintetičkog zagađenja počelo je nakon prvog istraživanja mikroplastike u Sargasovom moru. Početkom XXI veka, istraživanja su postala intenzivnija, ali i dalje usmerena na marinske ekosisteme. Nakon prve decenije XXI veka, istraživanja su usmerena i na slatkovodne ekosisteme. Zagađenje akvatičnih ekosistemima mikroplastikom je veoma složeno, jer uključuje različita staništa, poput potoka, reka, ušća, privremenih i trajnih močvara, bara, akumulacija i jezera. Različita vodena tela imaju različite karakteristike u smislu hidrologije, fizičkih i hemijskih parametara vode, sastava zajednica flore i faune, ali i okolni slivovi i obrasci korišćenja zemljišta mogu uticati na abiotičke i biotičke karakteristike pojedinih tipova ovih sistema.

Plastika ima značajnu ulogu u Evropi, prema godišnjem izveštaju Plastics Europe (2018) u Evropi se proizvodi 18,5% ukupne plastike, što iznosi oko 64 miliona tona. Evropa predstavlja drugi region po količini proizvedene plastike na godišnjem nivou, odmah iza Azije koja doprinosi svetskoj proizvodnji ovog materijala sa čak 50,1% godišnje.

Pretnju koju nosi masovna proizvodnja plastike i generisanje otpada, EU je prepoznala I u poslednjih desetak godina donela niz direktiva i akcionih planova sa ciljem zaštite životne sredine.

Evropska komisija (eng. European Commission – EC) je 2013. godine predstavila „Zeleni dokument o evropskoj strategiji o plastičnom otpadu u životnoj sredini“ (eng. ‘Green paper on a European strategy on plastic waste in the environment’, EC, 2013), Evropsku strategiju o plastičnom otpadu u životnoj sredini, posebno o MP otpadu, kao širi pregled zakonodavstva o otpadu.

Direktiva o plastičnim kesama ustanovljena je sa ciljem da se smanji njihova upotreba kroz cene, poreze i namete/naplate, usvojena je 2015. godine (EC, 2015). Pošto je zabrinutost za ovo sintetičko zagađenje sve veća, zakonodavstvo EU o hemikalijama (1907/2006/EC) propisuje količine proizvodnje plastičnih monomera i aditiva koji se koriste u proizvodnim procesima (EU, 2006).

Analizom 7.704 proizvoda za ličnu negu, najpopularnijih brendova u Evropi, mikroplastika je detektovana u 9 od 10 proizvoda. Više informacija o upotrebi primarne mikroplastike u kozmetičkim proizvodima u Evropi možete pronaći na sajtu https://www.plasticsoupfoundation.org/ i https://www.beatthemicrobead.org/. Takođe, možete preuzeti Beat the Microbead aplikaciju, koja pruža informacije o prisustvu mikroplastike u kozmetičkim proizvodima.